İnsan Hakları Hakkında
İnsan hakları, kişinin sırf insan olduğu için sahip olduğu ve insan onurunu temel alan; her yerde ve herkes için geçerli olan; bireyi diğer bireylere, topluma ve devlete karşı koruyan, ancak devletin yükümlülüğünü esas alan; bireye yetkiler ve ödevler yükleyen; pozitif hukukça güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin tümüdür.
İnsan Haklarının Özellikleri
1. İnsan haklarının bir özelliği, insan olarak doğmakla kazanılmasıdır. İnsan doğar doğmaz hukukun kendisine tanıdığı tüm hakları elde etme konusunda eşit değere sahiptir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 1. maddesine göre, “Bütün insanlar özgür ve onurda ve haklarda eşit olarak doğarlar”. İnsanın doğar doğmaz bütün hakları elde edebilmesine “hak ehliyeti” denir. Dolayısıyla hiç kimse doğuştan ırkı, rengi, dili, dini, cinsiyeti gibi makul ve objektif olmayan nedenlerle, hukukun tanıdığı haklardan mahrum edilemez. Ancak insanın doğuştan bütün haklara sahip olabilmek açısından eşit olması, doğar doğmaz tüm haklardan yararlanabileceği anlamına gelmez. Hukukun tanıdığı haklardan yararlanabilmek için hukuk düzeni bazı koşullar arayabilir. Haklardan yararlanabilme yetkisine “fiil ehliyeti” denir. Bu nedenle insan olarak tüm haklara sahip olmak açısından eşit olmakla birlikte, bir haktan yararlanabilmek için öncelikle o hakkı elde etmiş olmamız ve o hakkı kullanabilecek koşulları sağlamamız gerekmektedir. Bir örnek vermek gerekirse, herkes doğuştan evlenme hakkına sahiptir. Ancak evlenme hakkından yararlanabilmek için hukukun öngördüğü yaşa gelmek gerekmektedir. Yine herkes mülkiyet hakkına sahiptir. Ancak bu haktan yararlanabilmek için hukukun öngördüğü şekilde hakkı kullanabilecek bir mal elde etmiş olmak gerekmektedir.
2. İnsan haklarına ilişkin bir diğer özellik, hakların “insan onuru”na dayanmasıdır. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin başlangıç bölümünün ilk cümlesinde, “İnsanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan onurun ve bunların eşit ve devredilmez haklarının tanınması” ifadesine yer verilmiştir. Dolayısıyla insan olmak başlı başına bir değerdir. Bu değerin korunması insan haklarının temel işlevidir. İnsan maddi ve manevi yönüyle bir bütündür. Bu nedenle insan hakları kişinin hem maddi hem de manevi yönünü korur. İnsan onurunu küçültücü, aşağılayıcı muameleler insan haklarının ihlali anlamına gelir.
3. İnsan haklarının bir özelliği de, “eşit, devredilmez ve vazgeçilmez” haklar olduğudur. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 1. maddesi “onurda ve haklarda eşitlik” kenar başlığı ile, “Bütün insanların onurları ve hakları bakımından eşit ve özgür” doğduklarına işaret edilmektedir. Eşitlik ilkesinin diğer bir ifadesi ayrımcılık yasağıdır. Bildirgenin 2. maddesinde “Ayrımsız olarak haklara sahip olma” kenar başlığı ile, “Herkes, ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya diğer bir görüş, ulusal veya toplumsal köken, mülkiyet, doğum veya diğer bir statü gibi herhangi bir nedenle ayrım gözetilmeksizin, herkes bu Bildiride yer alan bütün haklara ve özgürlüklere sahiptir” denilmektedir. Ancak hukukta eşitlik fiili eşitlik anlamına gelmez. Hukukta eşitlik kanun önünde eşitlik demektir. Kanun önünde eşitlik ise hukuken aynı durumda olan kişiler arasındaki eşitlik demektir. Dolayısıyla toplumsal yaşamın bir gereği olarak, haklı nedenlerle kişiler arasında farklı muamele yapılabilir. Önemli olan bu farklılıkların oluşmasında, ırk, renk, cinsiyet, dil, din gibi makul ve objektif olmayan nedenlerin kullanılmamasıdır. Yoksa kamu düzeni, kamu yararı, genel ahlak, genel sağlık gibi haklı nedenlerle farklı muameleler yapılması ayrımcılık olmayacağı gibi eşitliğe de aykırı olmaz. Bir örnek vermek gerekirse, devlet kamu personeli alırken, kamu yararını gözeterek ihtiyaç duyduğu kadar personel için ilan vermektedir. Başvuranlar arasında, makul ve objektif bir ölçü koyarak bir sınav yapmaktadır. Bu sınavı kazananlar kamu personeli olmaktadır. Dolayısıyla kamu personeli olanlarla olmayanlar arasında bir farklılık yaratılmış olmakla birlikte, bu farklılık ayrımcılık anlamına gelmediği gibi eşitlik ilkesine de aykırı olmaz. Ancak devlet iş başvurusunda ırk, renk, cinsiyet, din gibi makul ve objektif olmayan nedenler ileri sürerse bu eşitliğe aykırı olmuş olur.
4. İnsan haklarının evrensel olma niteliği, Birleşmiş Milletlerce hazırlanan ilk insan hakları belgesinin adına da yansımıştır. 10 Aralık 1948 tarihinde kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi” de adı ile insan haklarının evrensel olduğunu hatırlatmaktadır. Bildirgenin içinde “evrenselliğe” ilişkin ilk vurgunun “herkesin” bu haklara doğuştan sahip olduğudur. Bildirgenin başlangıcının ilk cümlesi, “İnsanlık ailesinin bütün üyelerinin doğuştan sahip oldukları” haklar şeklinde başlamaktadır. Dolayısıyla insan hakları insanlık ailesinin bütün üyelerine ait haklar olarak evrenseldir. İnsan hakları bölgelere, ülkelere, etnik kimliklere, farklı din mensuplarına göre değişmez. Sadece insan olmak dolayısıyla sahip olunan haklar olduğu için dünyanın her yerinde ve herkes için geçerlidir. Bu gün özellikle uluslar arası insan hakları belgeleri ile, insan hakları dünyanın her yerinde geçerli kılınmaktadır. Bu belgelerle oluşturulan ortak standartlar, taraf ülkelerin hepsinde aynı şekilde uygulanmaktadır. Hakların Kategorileri Haklar hakkında düşünmenin birçok yolu vardır.
Sık kullanılan bir yolu, hakları üç gruba ayırmaktır :
1. Kişisel ve siyasal haklar: Bunlar ‘özgürlüğe-yönelik’ haklardır ve bireylerin yaşam hakkını, özgürlük ve güvenlik haklarını; işkence ve esaretten korunmasını; siyasi katılımını; düşünce, fikir, ifade, vicdan ve din özgürlüğünü; örgütlenme ve toplantı özgürlüğünü içerir.
2. Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar: Bunlar ‘güvenliğe-yönelik’ haklardır, konut, sağlık, çalışma ve sendikal haklar ekonomik, sosyal ve kültürel haklar olarak nitelenir.
3. Dayanışma hakları: Bu hak grubu son 20-30 yılda hızla gündeme gelmiştir. Bu haklar arasında, çevre, barış, gelişme, insanlığın ortak mal varlığından yararlanma hakları ve halkların hakları sayılabilir.
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI İNSAN HAKLARI YAPILANMASI
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı
İnsan Hakları birimi Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığında İnsan Hakları Şube Müdürlüğü şeklinde teşkilatlanmış ve aşağıdaki çalışma yönergesine göre faaliyetlerini yürütmektedir.
a) Uluslararası sözleşmelerin insan hakları ile ilgili hak ve yükümlülüklerine ait Bakanlığın görev alanına giren iş ve işlemler ile gerekli koordinasyon faaliyetlerini yürütmek,
b) İnsan hakları çerçevesinde, Avrupa Konseyi Sözleşmeleri ve Denetim Mekanizmaları; özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği ve Avrupa İşkenceyi Önleme Sözleşmesi ile Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri ve Denetim Mekanizmaları çerçevesindeki iş ve işlemleri yürütmek,
c) İnsan haklarına ilişkin olarak Bakanlık birimlerinin görev alanına giren iddia ve şikâyetleri değerlendirmek, gereği için uygulayıcı birimlere göndermek ve sonuçları izlemek,
ç) Ulusal veya uluslararası sivil toplum örgütleri ile kamu kurum ve kuruluşlarının insan hakları konularında gerçekleştirdiği toplantı ve eğitim faaliyetlerine iştirak etmek, hazırlanacak raporlara ilişkin görüş ve bilgi sunmak üzere gerekli koordinasyon faaliyetlerini yürütmek,
d) İnsan hakları konularında Bakanlık birimleri tarafından gerçekleştirilecek mevzuat çalışmalarına katkıda bulunmak üzere görüş ve bilgi sunmak,
e) Avrupa Birliği sürecinde Bakanlığın insan hakları alanındaki faaliyetlerine ilişkin Bakanlık birimleri ile gerekli koordinasyonu sağlamak,
f) Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde Türkiye aleyhine açılan davalara ilişkin olarak yapılan dostane çözüm kurulu toplantılarına Bakanlık adına iştirak etmek,
g) 5233 sayılı Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun kapsamında zarar tespit komisyonlarına başvuruda bulunan vatandaşların, mezkur Kanunun 2 inci maddesi c bendi kapsamında Kanun dışında bırakılabilmesi için yapılan bilgi taleplerini değerlendirmek,
ğ) TBMM üyeleri tarafından şubenin görevleri ile ilgili konularda Bakana sorulan veya Başbakanlıktan gönderilen sözlü ve yazılı soru önergelerin cevaplandırılmasını sağlamak,
Emniyet Genel Müdürlüğü
Emniyet Teşkilatı uhdesinde yürütülen insan hakları faaliyetlerinin eşgüdüm ve koordinasyonunu sağlanması, bu alanda gerçekleştirilen çalışmaların daha bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştirilebilmesi amacıyla İnsan Hakları Şube Müdürlüğü kurulmuştur. Emniyet Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Şubesi Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı bünyesinde faaliyet yürütmektedir.
Emniyet Genel Müdürlüğü İnsan Hakları Şube Müdürlüğünün sayfasına aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
http://www.disiliskiler.pol.tr/ihsube/Sayfalar/default.aspx
http://www.disiliskiler.pol.tr/ihsube/Sayfalar/default.aspx
Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde, ülke genelinde Emniyet Teşkilatı Personelinden kaynaklanan insan hakları ihlallerine maruz kaldığını iddia edenlerin, ihbar veya şikayetlerini yapabilecekleri bir site oluşturulmuştur. İçişleri Bakanlığının onayı ile, bu siteye intikal eden ihbar ve şikayetleri değerlendirerek sonucuna göre gerekli işlemleri yapmak üzere İnsan Hakları İhlal İddialarını İnceleme Grubu ve Bürosu kurulmuştur.
Bu siteye başta işkence ve kötü muamele olmak üzere, insan hakları ihlali olarak değerlendirilen Emniyet Teşkilatı mensuplarının tutum ve davranışları ile ilgili ihbar ve şikayetler bildirilmelidir. İhbar veya şikayete konu olan tutum ve davranışlar, Emniyet Teşkilatı Personelinin görev yaptığı sıradaki; görev dışında ise görevi ile ilgili nüfuzunu kullanarak başvurduğu tutum ve davranışlar olmalıdır.
İhbar ve şikayetler için başvuru formuna aşağıdaki linkten ulaşmak mümkündür.
http://www.egm.gov.tr/sayfalar/ihp.aspx
http://www.egm.gov.tr/sayfalar/ihp.aspx
Jandarma Genel Komutanlığı
İnsan Hakları birimi Jandarma Genel Komutanlığı Dış İlişkiler ve İnsan Hakları Daire Başkanlığı bünyesinde Şube Müdürlüğü şeklinde örgütlenmiş ve Jandarma Genel Komutanlığında insan hakları alanındaki koordinasyonu sağlamaktadır.
Jandarma sorumluluk bölgesinde veya Jandarmayla ilişkili olarak, görevlerin icrası esnasında meydana gelebilecek insan hakları ihlalleri iddialarıyla ilgili şikâyet ve müracaatları belli bir sisteme göre kabul etmek, bu iddiaları araştırmak, iddiaların doğruluğu halinde hukuki çerçevede adli ve idari soruşturma yapılmasını başlatmak, yapılan işlemlerle ilgili gelişmelerden ve sonucundan başvuru sahibine bilgi vermek ve bu çalışmaların kamuoyuna açıklanmasını sağlamak amacıyla, Jandarma İnsan Hakları İhlallerini İnceleme ve Değerlendirme Merkezi (kısa adıyla JİHİDEM) kurulmuştur.
Söz konusu insan hakları ihlal başvuruları aşağıda linki verilen form aracılığıyla yapılabilmektedir.
https://app1.jandarma.tsk.tr/JIHIDEM/FORM/frmbasvuruGDV.aspx
https://app1.jandarma.tsk.tr/JIHIDEM/FORM/frmbasvuruGDV.aspx
Sahil Güvenlik Komutanlığı
Sahil Güvenlik Komutanlığı İnsan Hakları İhlali Bildirim Formuna aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.
http://www.sgk.tsk.tr/baskanliklar/plan_prensipler/InsanHaklari.htm
http://www.sgk.tsk.tr/baskanliklar/plan_prensipler/InsanHaklari.htm
Mülkiye Teftiş Kurulu Başkanlığı
Bakanlık Makamının 27.02.2004 tarihli onayları ile kurulan İçişleri Bakanlığı İnsan Hakları İhlal İddialarını İnceleme Bürosunca, kolluk kuvvetleri (Polis, Jandarma, Sahil Güvenlik) tarafından insan hakları ihlallerine maruz kalanların ihbar ve şikâyetleri değerlendirilmektedir.
İlgili başvuru formuna ulaşmak için aşağıdaki linke tıklayabilirsiniz.
https://www.e-icisleri.gov.tr/insanHaklari/basvuru.aspx
https://www.e-icisleri.gov.tr/insanHaklari/basvuru.aspx
